Útsýni til summarfrí

Vikuskiftisbløðini vóru óvanliga spennandi hesa ferð. Umframt teir nógvu topp-10 ella topp-7 listarnir yvir fullkomiliga óviðkomandi fyribrigdi (ávikavíst bardagar og ferðafólkaskip) og ditto lívsstílstips, fyri ikki at tala um vox popp teigar í hópatali har meir og minni kend fólk siga frá teirra yndis-ditt-og-datt og har sjálvur formurin útihýsir einum og hvørjum seriøsum tanka um dýpd, eru eisini persónssøgurnar um sjúk fólk og frísk fólk og hvussu røsk tey í grundini eru. Hetta er, ikki tykkum at siga, sera áhugavert í sær sjálvum, men aftrat hesum eru eisini tær góðu og áhugaverdu hurrá-fyri-Hanusi greinarnar, ið hava ein tóna sum um tað er ein hundrað ára føðingardagur, vit feira, men hetta er neyvan illa ætlað, t.d. forsíðuyvirskriftin: “Hanus seksti og enn í gongd”. Vildi hildið tað var løgið annað.

Heimsins næstmarháttligasta avísgreinarøð eitur “Kirkjugarður” og hesa ferð havi eg lisið greinapartin á tamb og klipt hann út, av tí at hann snýr seg um ein tippilitopp - ella har á leið - oldurabba hjá soninum og hugsið tykkum um ikki allir hesir vælgreiddu, elasmáu svarthvítu slipsamenninir í greinini eru meinlíkir mínum lítla drongi við hansara fínu, høgu pannu.

Ein av vox popp teigunum snýr seg um bøkur og har er tað tann altíð skilagóða Anna Ellingsgaard, ið tá hon skal geva sítt boð uppá eina góða summarbók sigur seg hava ilt við at skilja, at ein summarferiubók skal vera lættari enn aðrar. Ein summarferiubók skal sjálvandi vera dygdargóð metir Anna og viðmælir eitt nú Don Quixote hjá Miguel de Cervantes, Utrensning hjá Sofi Oksanen og Útsýni hjá Tóroddi Poulsen, sum Anna skýrir sum nakað av tí besta á føroyskum í nýggjari tíð. Á beinkinum við septiktangan, mitt í mínum vakra ókrútshava, havi eg í morgun tikið forskot uppá summarfrítíðina við at endurlesa síðstnevndu bók, sum bara verður betri við tíðini. Eg skrivaði eitt ummæli av yrkingasavninum, sum stóð í Sosialinum 6. november í fjør:

Við tí óvæntað banala ella sjálvsagda heitinum "Útsýni" verða vit enn einaferð boðin inn í tað serstaka poetiska universið hjá Tóroddi Poulsen, sum hesaferð tykist at kalla reinsað fyri tað berømta speisemi, ið vit av røttum og eitt sindur av órøttum sambinda við høvundin. Kanska er tað lættari at flenna enn at lata vera og kanska er tað av hesi orsøk, at vit hava lyndi til at finna fram tær stuttligu orðingarnar í tekstum Tórodds og síðani meira ella minni ignorera rest. Tær spísku, speirekandi viðmerkingarnar eru jú greidliga gløggar og kennast tryggari at fyrihalda seg til enn tær álvarsligu eitt sindur neutralu staðfestingarnar, sum ikki altíð líkjast yrkingum og sum tykjast merkiliga a sakleysar á sama hátt sum heitið á nýggja yrkingarsavninum. Við vanda fyri plagiering í mun til eina nokkso kenda negatión hjá einum øðrum av okkara frálíku høvundum, kundu vit nevnt hesar yrkingarnar hjá Tóroddi ósjálvhátíðarlig, ókeðiligar, óuppblástar og stak ófornar, tó at fleiri træðrir í nýggja savninum ganga aftur í tíðina, bæði til barndóm yrkjara-egsins og longur aftur til slupptíðina, sum vakra steinprentið við grønu sluppunum á bókapermuni eisini sipar til.

Nýggja yrkingasavnið fevnir um áttati frálíkar yrkingar hjá tí produktiva Tóroddi Poulsen, ið nettupp ikki kann samanberast við eina vulkan, sum bæði eru fornar og sum arbeiða sjálvdan. Tóroddur situr ikki og bíðar eftir íblástrinum, men arbeiðir sum eitt modernað listafólk stútt og støðugt hvønn tann einasta dag við at skriva, syngja, tekna ella hvat nú hansara fjølbroyttu gávur gera hann føran fyri. Byrjanaryrkingin er sum eitt slag av credo, ið staðfestir uttanveltaðu støðu yrkjarans í mun til samfelagið, staddur sum hann er omanfyri. Tónin er einsligur og afturlítandi, men treystur, tí yrkjara-egið er sum heild nøgt við útsýnið, ið byrjar á kvistinum og endar á fjørðinum í síðstu yrkingini ”MEN EG HAVI ALTÍÐ DROYMT”. Í hugaheimi Tórodd Poulsens er dreymurin týdningarmikil bæði sum surrealistisk kreativ fyrimynd og sum poetiskur metaforur. Umframt dreymin eru eisini onnur orð, ið ganga aftur í hesum yrkingum: bátur, slupp, skip, fjørður, fjøll, áir, blomstur, barndómur, kráka, klettar, beinagrind, skrokkur, deyði, yrking, orð, litir, mynd, bók, bókstavir, grøv, runa, trø, mold, morgunmold, moldarsmakkur, tankamold, sovna, nætur, ævigt, mjørki, rot, lík, máni, kirkjugarður, nætur, spøkilsi og eingil. Tað er sjálvandi yvirhøvur ikki ráðiligt at lesa yrkingar á henda hátt við uppreksandi sentimeturmáli og yrkjarin mutar eisini støðugt ímóti at vera settur í bás. ”..feskvatnsyrkingar/sum trívast sum saltvatnsyrkingar/tá tær ikki vilja setast í bás..” (s.18 í ”Útsýni”), men allíkavæl kunnu hesi orð nýtast í eini lýsingarroynd av yrkingaheimi Tórodd Poulsens, ið er eins og eitt foreinklað frumlandslag við føroyskari umhvarvsstriku, sum yrkjarin støðugt vendir aftur til.

Av kvistinum og oman á fjørðin og havið hóma vit sostatt Føroyar, Havnina og í smáum brotum eisini skógarøkið við Raadvad, har yrkjarin býr í løtuni, men bókin er meira universal enn lokal. Hóast ævisøguligu tilsipingarnar til eitt nú reyða/gráa hár yrkjarans, skulu vit vera varin við at seta líkheitstekin millum høvund og yrkjara-eg, tí multikunstnarin Tóroddur Poulsen er verri enn nøkur grýla at fjala ella á annan hátt at pallseta seg. Hetta sóu vit t.d. í filminum um hann "Ein regla um dagin má vera nokk". Yvirhøvur er tað heilt burturvið at lesa tílíkar modernistiskar yrkingar við skilvísari eitt- til- eitt fatan fyri eyga, tí tað ber ikki til og er heldur ikki meiningin. Yrkingarnar kunnu tykjast torskildar, fleirtýðugar, frítt assosierandi og abstraktar sum tær eru, t.d. "tað bukaða fleskið/ fær garðin at detta niður/ og krákurnar at flúgva/ meðan beinini verða hongd upp..." (FRÆ s.8). Myndamálið er sum heild ógvuliga sterkt visuelt sæð, tá tað myndar spildurnýggjar samansetingar. Málið í yrkingunum tykist tíðum sera foreinklað, nærum primitivt, meðan tað í øðrum yrkingum er meira samansett og torgreitt. Heldur enn at vera fráboðandi, er málið í yrkingunum suggestivt og krevur av lesaranum, at hann er við uppá at lata seg hugtøla. Onkrastaðni fremur yrkjarin eina serliga forskjóting av perspektivinum, ið tekur lesaran á bóli, t.d. í fantastisku yrkingini SUNNUDAGUR við tí løgna og originalt snaraða Gulliver-temanum. Støðugt leitar yrkjarin eftir einfeldini í orðunum og hansara tilgongd til málið hevur sama fríska og leitandi dám, sum eg í løtuni upplivi hjá soninum, ið skjótt verður trý og sum á ferð síni at konstruera sær málið er komin fram til, at honum dámar best bundnu hvørkikynsorðini bommið og baðið. Tað ljóðar løgið, tá hann biðjur um "bommið" sum um tað er eitt heilt ávíst bomm í pakkanum, sum hann meinar við. Tað er væl møguligt, at hetta er fullkomililiga tilvildarligt, men hvør veit, kanska hugsar hann um ta ávísu heilt serligu kensluna, ið stendst av hesi lítlu veitsluni, sum er hvørja ferð bommið verður lagt á tunguna. Onkursvegna er tað henda sama óspilta málkenslan, sum tað hevur eydnast Tóroddi Poulsen at varðveita.

Eg kundi allerhelst funnið onnur orð enn tey omanfyri nevndu 38, tí eg eri als ikki av hepnastu systematikarum, men sambært Baudelaire er tað millum annað soleiðis, vit læra at gjøgnumskoða eina yrkjarasál; við at leita eftir teimum orðunum, ið koma oftast fyri í verki yrkjarans. Tað hevur sjálvandi eisini stóran týdning hvussu orðini eru samansett og hvussu yrkingarnar eru uppbygdar. Hóast nógv av orðatilfarinum sipar til deyða og deyðaprosessir, er innihaldið í ”Útsýni” hvørki tungt ella dapurt. Tvørturímóti tykjast orðingarnar leikandi lættar t.d. í yrkingini SUPER 8, sum er eitt framúrskarandi dømi um hvussu væl Tóroddur dugir at abstrahera ella einfalda, tá hann sum her drýpur eitt barnaminni í reinsandi sýrubað, soleiðis at bert sjálvur kjarnin ella essensurin er eftir: ”altíð/ er/ barndómurin /frammanfyri/ sum ein/ hundur/ togar/ sletuna eftir/ ísinum /inn í /sólina”. Á einfaldasta hátt gerst malandi rørslan hjá filmsapparatinum ímynd av sjálvari lívsgongdini. Deyðin fyllir nógv í hesum savninum, men nú sum partur av eini ringrás, har tey sum vóru frammanundan og tey komandi hava týdning. Tónin er tó nakað væl meira ófrættakendur enn hjá Ingemann, tá ætt eftir ætt søkkur undir mold eftir eini guddómligari skipan, tí her situr slektin inni allan dagin: "og tigur fyri tað mesta/ men móti midnátt fer hon at ýla" (ÁÐRENN ÝLINI S.57). Undir øllum umstøðum kundi tað sæð út sum um, at deyðin inniber ávís perspektiv; eitt ævigt mánalýsi í tí stóru náttini. Kanska er yrkjarin samdur við Bob Dylan um, at deyðin ikki er endin á øllum. Í øllum førum tykjast sansirnir púra spillivandi undir kistulokinum: ”her er so myrkt/ og trongt// hoyri bara/ blomstrini/ í erva/ rotna” (TAÐ SUM HEYSTDREYMURIN HOYRIR s.20). Funnist hevur verið at tí, onkur hevur nevnt ”floymurin” av yrkingum, bókum, myndum, fløgum osfr., ið streymar frá Tóroddi Poulsen -Hví ikki velja tað besta burturúr og geva minni út osfr. Men sjálvt lyndislagið í lívsverki Tórodd Poulsens er villvaksandi og samanhangandi og tá kvaliteturin er so góður sum hann er, kunnu vit bert fegnast um kvantiteturin er tilsvarandi.


SUNNUDAGUR

taki kirkjuna upp úr lummanum
leggi hana at eyganum
har er hálvfult av fólki
prestur er liðugur at biðja
og nú er sálmasongur at hoyra
og eg syngi við
og nú hyggur alt kirkjufólkið móti tí vindeyganum
sum eg hyggi ígjøgnum
og so kemur deknurin út
og hann spyr meg
um eg ikki komi við inn á syngja
tí eg havi so góða rødd
men so sigi eg at eg passi ikki inn
og hann svarar
at tað skal eg ikki leggja so nógv í
so leingi eg bara kann fáa røddina inn
og so fer røddin hjá mær í kirkju
og eg standi tigandi eftir við kirkjuni í hondini

(s.76 í Útsýni)


VAR SO LÍTIL

var so lítil
at eg kundi krógva meg
í mínum egna lógva

náttin mátti fegin koma
við sínum morgunhóttanum
og revsa meg við ljósinum

men hon fann meg ikki
fyrr enn eg var vorðin vaksin
og kundi sjálvur sláa aftur

(s.51 í Útsýni)

HÚSSJ! MENTAN.... ZZZ...

Sjálvandi er tað herligt og gott, at alsamt fleiri av mínum lista- og mentanaráhugaðu vinfólkum og starvsfelagum siga seg í vaksandi mun brúka útlendskar fjølmiðlar. Í donskum útvarpi og amerikonskum bløðum fært tú fullgóða viðgerð av áhugaverdum bókmentum, listaframsýningum, tónleiki, filmum og sjónleikum v.m. Tú fært innlit og yvirlit og eitt sindur av útlendskari luft undir veingirnar og alt hetta fært tú serverað gjøgnum internetið júst tá tað passar tær. Alletiders og ómakaleyst kanst tú sita í tí góða stólinum og hálvdurva, meðan tey á P1 kjakast um aktuel mál í danska samfelagnum og skuldi talan fallið á okkurt óbekvemt so sum føroyska stýrisskipanarmálið, kanst tú kvikliga við fjarstýringini manerera teg yvir á BBC har tey pínadoyð ikki eru líka býtt sum tey eru her á landi.

Lat meg bara sjálva beinanvegin bekenna meg sum ídnan dyrkara av útlendskum miðlum. Tískil lurti eg eftir kulturpassasjuni á P2 í DR hvønn leygarmorgun og lesi m.a. New York Times, Art in America, Kopenhagen og Informatión dagliga, eins og eg gleðiliga keypi ta dýru Weekendavísina, tá hon ikki er útseld í Horninum. Og soleiðis hevur tað koyrt rímiliga væl eina tíð. Tá væl arbeidda uppskotið um Listaráðið herfyri varð vrakað í løgtinginum, skundaði eg mær at skifta frá tingvarpi yvir á P1, har eg hoyrdi áhugavert og klókt kjak um okkurt, sum eg ikki minnist beint nú. Eg havi fyrireikað fleiri framsýningar seinastu mánaðarnar og eri sloppin undan øllum hugsandi vónbrotum av tí einføldu orsøk, at ikki havi væntað mær nakað sum helst ummæli. Í staðin havi eg lurtað eftir ummælum av øðrum framsýningum í Malmø, Berlin og Keypmannahavn og so spakuliga eri eg farin at venja meg við tankan, at føroysk samtíðarlist ikki skal viðgerast eins og listin í øðrum londum. Og tað er í grundini óluksáliga gott og uppá tíðina, at eg geri mær hetta greitt, tí nú er longu eitt sindur síðani, at føroysku mentanarsendingarnar fóru í summardvala eins og tær plaga tíðliga í juni. Tá tær kanska aftur verða varpaðar út fjúrtanda hvønn dag einaferð seint í oktobur, havi eg vónandi fullkomiliga gloymt fyribrigdið føroyskar mentanarsendingar og sleppi tískil heilt og aldeilis undan vónbrotum. Tá kann eg í friði og náðum durva saman við professionellu útvarpsfólkunum á P2 og teirra gjølligu viðgerð av eini nýggjari opera, sum eg ikki kenni og sum eg neyvan sleppi at uppliva í bræði, eftirsum summarfrítíðin verður hildin her í Havn.

Soleiðis hevur tað heila altso koyrt eftir skinnum eina tíð, inntil eg í gjárkvøldi av tilvild datt um eina grein í Dimmu við heitinum “Tann góða bygdamentanin” um nýggju fløguna “Loksins” hjá Magnusi á Stongum. Greinina hevur Uni Leitistein Hansen skrivað og greinin er júst soleiðis sum ein góð grein skal vera og hon er meira enn tað, tí hon er føroysk og óbekvem, tá hon sipar til mítt egna støði og samfelag, noyðir meg til at hugsa og at taka støðu til m.a. hugtakið bygdamentan og hvat verri er: hon fær ein goymdan og gloymdan longsul eftir dygdargóðari føroyskari lista- og mentanarviðgerð at ressast við.

Á onkrum gajolpakka havi eg lisið tey vísdómsorð, at tú mást vera góð við teg sjálva fyri at kunna elska nakran annan. Gajolpakkasetningurin er danskur, sjálvandi og sipar til eitt øki, har vit føroyingar møguliga hava ein eysýndan veikleika. Tað tykist í øllum førum sum um vit als ikki eru nóg góð við okkum sjálvi, við okkara mentan, list, mál osfr. til at duga at síggja, at vit eru á hættisligari leið í okkara hugnaligu og flegmatisku dyrkan av útlendskum miðlum. Meðan børnini hyggja at útlendskum teknifilmum, lesa vit føroysku bløðini sum lokalavísir, har vit kunnu studera hvør er deyður og hvør skal giftast, hvør selur eitt næstan spildurnýtt borð við seks stólum og ein brúðarkjóla, ið bert er brúktur eina ferð osfr. og støðið bara læðkar. Sagt verður, at mentanin í einum samfelagi í stóran mun verður definerað av fjølmiðlunum í hesum samfelagnum og sum kunnugt hevði prentpressan og avísmiðilin í síni tíð alstóran týdning fyri upplýsing og fólkaræði, eins og internetið hevur ein so veldugan týdning, sum vit neyvan ikki hava givið okkum far um enn. Talan hevur verið um avísdeyða, men nú verður staðfest, at kreppan á hesum økinum hevur rakað harðast í Amerika. Í Danmark gongst merkiliga væl hjá teimum sonevndu seriøsu bløðunum, Informatión og Weekendavísini, har tey skrivandi fyri kortum hava fingið hægri løn, alt við stórum denti á mentan og list.

Um tað er rætt, at mentanin verður definerað av fjølmiðlunum, verður alt ov lítil orka brúkt uppá føroyska samtíðarlist og samtíðarmentan í føroyskum miðlum. Kanska hevði tað eisini hjá okkum loyst seg í størri mun at miða í móti høgari góðsku og seriøsari, progressivari og hvassari viðgerð av list og mentan. Eg eri fullgreið yvir, at mentan og list skal eitast at vera eitt evni, sum bert tíggju fólk í Havn sýna áhuga, men hetta er ein fordómur, ið hevur eins lítið uppá seg sum fordómar flestir. Eitt er heilt vist: tað er ikki mangul uppá góð heimildarfólk og høvundar, ið forðar føroyskum fjølmiðlum at satsa uppá mentan og list. Eg nevni nøkur hissini, ið duga væl at viðgera hesi evni: Anna Ellingsgaard, Høgni Djurhuus, Inger Smærup Sørensen, Birgir Kruse, Dorit Hansen, Carl Johan Jensen, Jóanes Nielsen, Tóroddur Poulsen, Bergur D. Hansen, Uni L. Hansen, Turið Sigurðardóttir, Guðrun Gaard, Oddfríður Rasmussen, Gunnar Nolsøe, Suni Merkistein, Ann Ellefsen (nøkur nevnd og nógv fleiri gloymd).

Røða á hugnaløtu hjá Tjóðveldi flaggdagin

Klandur, kegl og kjak. Tað kann tykjast rættiliga negativt, tann mátin ósemja og stríð hava merkt føroyska listaheimin seinastu seks árini. Summi siga, at tað fer at ganga yvir, onnur halda, at tað altíð hevur verið og altíð fer at vera soleiðis og so eru tað nokkso nógv, sum halda, at vit bara skulu taka tað heilt róligt og bíða til nýggjur leiðari er komin á Listasavnið, tí so gongur ósemjan yvir av sær sjálvum. Vit bíða og meðan vit á so mangan hátt eru í bíðistøðu kenst umráðandi at minna á, at upprunin til ósemjuna í føroyska listaheiminum er positivur – í øllum førum um vit fata eina yrkisgerð av føroyska listaøkinum sum nakað positivt og tað geri eg. Eg haldi tað vera einki minni enn fantastiska gott og eitt tekin um progressivt áræði, tá listafólk sum Zacharias Heinesen, Hanni Bjartalíð, Hansina Iversen, Rannva Kunoy, Tóroddur Poulsen m.o. – gomul sum ung - krevja eina listfakliga leiðslu á okkara listasavnið. Og eg eri púra ósamd við mentamálaráðharranum Helenu Dam á Neystabø, sum í síni føðingardagsrøðu til Listasavnið herfyri, gjørdi seg til talsmann fyri eini næstan rindalistiskari og í øllum førum serstakliga flegmatiskari støðu listini viðvíkjandi. Hon brúkti eina fimm ára gamla grein hjá fólkalívsfrøðingi Eyðuni Andreasen sum grundgeving fyri eini støðutakan, sum í stuttum gongur út uppá, at vit í staðin fyri at tosa so nógv um góðsku og fella dóm yvir hvørjum einstøkum listaverki, um tað er nóg gott ella ikki fyri at fáa loyvi at rópa seg sjálvt listaverk, heldur skulu hugsa um hvussu vit kunnu stimbra føroyska listaumhvørvið sum heild.

Tað er sjálvandi eisini nokkso nógv lættari at tosa um heildina, at lata standa til og fordeila heiður og æru og stuðulspening nøkulunda líka millum øll tey mongu hugagóðu, sum eyðsýniliga ikki kunnu vera listina fyri uttan. Á henda hátt sleppur tú undan at skula taka dagar í millum hvat er gott og hvat er minni gott. Spurningurin er bara um okkara lítla land hevur ráð til tílíkt ábyrgdarloysi, sum hevur við sær ein negativan spiral av vánaligari list, sum sendir vánalig signal, sum vit í løtuni uppliva Listasavnið gera tað. Eisini innan myndlistina tørvar okkum positivar fyrimyndir, tí tað er greitt, at breiddin, amatørlistin, hugagóð børn, ung og vaksin og so listaúrmælingarnir eru tvær síður av somu søk. Úr áhuganum sprettir yrkislistin og í framúrskarandi yrkislistaframsýningum kunnu vit øll somul spegla okkum.

Eitt gott dømi um, at tað loysir seg at taka ábyrgd og veruliga dyrka ta góðu professionellu listina er listakvinnan Rannva Kunoy. Hon hevur gjørt hesa myndina í Steinprenti, ið er partur av eini myndarøð við heitinum Frontal, sum hon í takksemi lat Studentaskúlanum í Hoydølum í fjør. Rannva Kunoy fekk í 2004 trý ára starvslønina frá Mentanargrunni Landsins, ið hevur havt ómetaliga stóran týdning og sum m.a. gjørdi, at listakvinnan fekk frið í heili trý ár at menna seg listarliga uttan at skula hugsa um at framleiða og selja list til lívsins uppihald. 4.juni í ár verða nýggjastu myndir hennara at síggja á Summarframsýningini í Norðurlandahúsinum, sum í ár er ein serframsýning við Rannva Kunoy. Eg havi skipað fyri framsýningini og ritstjórnað kataloginum, sum fleiri áhugaverdir høvundar hava skrivað til (Gunnar Hoydal, Tom Morton og Pernilla Holmes). Eg havi eisini sjálv skrivað ein tekst í kataloginum og ætlaði sum eina lítla smakkiroynd at lesa okkurt upp úr honum:

"Bæði í málningum og í steinprentum hevur Rannva Kunoy eksperimenterað við sera ymiskum stílsløgum, men seinastu tvey árini hevur hon við aga arbeitt við at menna ein sermerktan, minimalan stíl í myndum, sum á onkran hátt minna um myndirnar á gjøgnumbrotsframsýningini í Listasavninum í 1999 samstundis sum hesar nýggju myndirnar peika frameftir bæði í hennara verki og í føroyskari listasøgu. Nýggjaru málningarnir hjá Rannva Kunoy eru bygdir upp av nógvum elatunnum løgum av máling, sum tilsamans mynda gjøgnumskygdar formar, ið eins og óítøkiligur roykur ella skýggj seta ferð á hugmyndir áskoðarans, tó at myndirnar eru grundleggjandi nonfigurativar. Listakvinnan brúkar í sínum myndum verk hjá øðrum listafólkum, sum verða kopierað, avskeplað og síðani yvirmálað og á henda hátt eru listasøgulig spor ella sitat løgd í myndirnar, sum arbeiða við og ímóti ímyndingum áskoðarans og sum gera upplivingina av myndunum djúpari og fjølbroyttari.

Rannva ger ofta myndarøðir, ið tykjast hóska til hennara listarliga hugsunarhátt við denti á prosessir, ið ikki bert gongur út uppá at skapa ella at mála eina mynd, men sum eisini snýr seg um sjálva mannagongdina; at fjala og taka burtur, yvirlappa, turka og finna fram aftur. Latínska heitið á røðini FRONTAL merkir frammanífrá og gevur fleiri og mótsetningsríkar assosiatiónir til klassiska grikska standmyndalist og til samanstoyt av tí ordiliga harðliga slagnum, sum t.d. at fáa ein frammaná. Tá røðin FRONTAL var liðug í 2009, var hon úrslit av óvanliga nógvum arbeiðstímum á verkstaðnum í eini arbeiðsgongd, sum setti stór krøv bæði til ta kritisku listakvinnuna og til prentararnar, Jan Anderson og Fríðu Matras Brekku, ið vara av Steinprenti í Havn. Í fyrstu syftu taldi røðin fimm stór prent, men við einum appendixi uppá tvær myndir, telur hon í dag sjey stórar, vertikalar myndir og er at meta sum eitt høvuðverk í samlaða verkinum hjá Rannvá Kunoy. Myndirnar eru abstraktar og á sama hátt sum í øðrum myndum hjá Kunoy, er allíkavæl okkurt, sum tú onkursvegna kennist við.


Tann svarta og tann reyða endamyndin tykjast báðar meira ekspressivar enn hinar og hava eitt meira beinleiðis árin á áskoðaran, ið beinanvegin gerst varugur við ein løgnan dám av autentisiteti, ið merkir myndirnar. Hesin autentisitetur er fleirstreingjaður, m.a. sýnist ójavna myndaviðgerðin onkursvegna meira manuel enn maskinuframleidd. Sum heild er torført at meta um tann tøkniliga upprunan, tá hvørki penslastrok ella litografiskt tøkni annars hómast á skjóruta myndaflatanum, ið eisini tykist fánaður eins og eitt gamalt skjal, ið hevur verið samanlagt, rukkað og sum er slitið, litfarið av tíðarinnar tonn. Orsakað av miðsavnaða bygnaðinum og serstaka ljósskiftinum, ið er átøkt ljósgeislum, sum lýsa úr miðjuni á myndunum og út um myndaflatan, geva bæði tann svarta og tann reyða myndin alt fyri eitt hugasamband við eitthvørt átrúnarligt, eitt nú gamlar Kristuslýsingar í t.d. prentmyndum Rembrandts, eins og tann kenda líkverjan í Torino kemur tær til hugs og her stingur tankin um myndlistarliga autentisitetin seg sanniliga upp aftur. Líkverjan er ferð eftir ferð mett at vera følsk og framleidd í 13.øld, men tað ger hana ikki minni áhugaverda. Tí, tá tú stendur eina løtu framman fyri myndunum, er tað sum um linjurnar, ið skerast mitt í myndini eru alt ov beinar og hárfínar í mun til upprunaliga fataða autentiska, guddómiliga, hondgjørda ella forna árinið. Er tað ikki brádliga sum um myndin í veruleikanum er sett saman av fýra A4 pappírsørkum, ið hava verið ígjøgnum eina illa virkandi fotokopimaskinu? Og hetta leiðir víðari til hugsanir um hví tað hondgjørda í grundini skuldi havt meira trúvirði enn tað maskingjørda? Á henda hátt spæla myndirnar á markinum millum sera ymiskar konnotatiónir, ið støðugt føra áskoðaran aftur og fram úr dýpinum, inn aftur á tað heilt grunna og útaftur..."

Við vón um, at tit øll koma til upplatingina í Norðurlandahúsinum 4.juni takki eg fyri høvið at greiða frá.

Ikki skvatla...

Sunnudagsins framsýningartúrur byrjaði við framsýningini SVART OG REYTT, sum eg sjálv havi sett saman í Steinprenti og tí var tað við einum ferili av sorgblídni, eg sá ta fyrstu myndina, eina reyða sluppmynd hjá Tóroddi Poulsen, verða tikna niður sum fyrsta tekin um, at henda framsýningin nú er at enda komin.

Framsýningin hjá Kari, Anniku og Duritu fungerar væl í Smiðjuni í Lítluvík, sum er ein sera væl hóskandi framsýningarkarmur hjá fegnum amatørum. Sum øll munnu vita, kemur orðið amatør av latínska orðinum amare, sum merkir at elska og sostatt skuldi hetta heitið ikki verið tað ringasta at fingið; listaelskari. Kari málar náttúrumyndir við t.d. smálombum, meðan figurarnir hjá Duritu stundum hava ein heldur ófrættakendan dám. Annika er helst tann royndasta av damunum og hennara myndir sýna í støðum listarliga dýpd. Hennara myndir eru ofta skemtiligar, samansettar kollasjur av myndum og orðum.

Listaskálin er størri og glæsiligari enn Smiðjan, men ikki er hann hóskandi karmur kring amatørlist. Á Várframsýningini 2010 heldur ruddiliga og luftiga rákið frá seinastu árunum fram. Bert seytjan verk eru við á framsýningini og hóast summi teirra eru stór í vavi, sker hvíti tómleikin í eygu áskoðarans. Myndirnar hjá Silju Strøm eru góðar, introvertar og poetiskar. Hennara álvarsligu, stóroygdu menniskjadjór tykjast so einsamøll og avbyrgd í teirra hvíta kulda. Skitsutekningarnar hjá Bárði Oskarsson eru somuleiðis góðar og hansara verur tykjast einsamallar á sama hátt og tær hjá Silju. Hansara blýantsskitsur eru teknaðar á stórar pappírsrullur, sum liggja forslongdar á einum borðið. Hetta hevur helst við illa gjøgnumførda framsýningarevnið "open source" at gera, men tað er ørkymlandi fyri áskoðaran, sum ikki sær myndirnar ordiliga.

Stóri oljumálningurin hjá Eyðuni av Reyni stingur seg burtur úr heildini sum ein skuggakend viðmerking til føroysku listahevdina, sum tann heldur enn ikki hjálparleysa málningainstallatiónin hjá Kára Svensson helst eisini roynir at kommentera. Rannvá Mortensen hevur eina mynd við á framsýningini, ið tykist øðrvísi í mun til tað, hon plagar at gera. Hetta er ein stór, abstrakt, ekspressiv og pastos lýsing av nervaskipanini, sum minnir eitt sindur um Pollock, men sum tó ikki er merkt av mentala frælsinum og djørvu nýhugsanini, sum altíð fylgdi amerikanska flogvitinum.

Videoinstallatiónin hjá Inga Joensen er eins áhugaverd sum at stinga tunguna út gjøgnum vindeygað. Einfaldar videoinstallatiónir kunnu vera serstakliga góðar, men hetta pappírspettið, sum liggur og skvatlar í einum dunnuhyli hevur so lítið uppá seg listarliga sæð, at eg ivist í, um eg ikki havi sæð tað áður sum millumsending í sjónvarpinum. Tað sama er galdandi fyri verkið hjá Edvardi Fuglø "Færøknust", sum heilt einfalt ikki er borið av einum nóg góðum hugskotið, ið er neyðuga grundarlagið undir einum konseptlistaverki. Unn Joensen hevur verið ein mangan herligur jokari á fleiri framsýningum, við verkum, sum í hvussu so er ongantíð hava manglað kant. Hennara nýggja verk "All inclusive" er ein speisk viðmerking til sofalistina, men onkursvegna er tað sum um tú hevur sæð hetta verkið áður, kanska av tí, at tað tykist so ómetaliga sjálvsagt. Ole Wich hevur við eini samanseting millum digital foto og myndafragment gjørt eitt verk við heitinum "Panorama", sum kanska hevði riggað fínt á eini skúlaframsýning, ið møguliga eisini hevði verið lærurík, men sum als ikki hóskar í einum tjóðlistasavni. Hetta er sum heild galdandi fyri ársins várframsýning, ið neyvan hevur verið á so lágum støði áður og sum minnir um Ólavsøkuframsýningina fyrr í tíðini, bara uttan tey góðu verkini.

At mala undan

Tá tað snýr seg um list kunnu vit á ein hátt siga, at tað veruliga grør um gangandi fót í Føroyum. Ein herligan sunnudag sum í dag ætli eg mær til dømis til tríggjar listaframsýningar, sum allar eru her í Havn: SVART OG REYTT í Steinprenti, Várframsýningin í Listaskálanum og so framsýningin hjá Annikku og Kari og teimum í Smiðjuni.

At eg neyvan fari at ummæla nakra av hesum framsýningum kemst ikki av vantandi áhuga at ummæla, ei heldur er orsøkin tann, at føroysku miðlarnir hava ovmikið av listaummælum. Orsøkin er heldur ein vantandi raðfesting av listini í fjølmiðlunum, sum stendur í skerandi andsøgn til listarligu menningina sum heild og listaáhugan millum fólk, men sum sera væl avspeglar vantandi virðingina, sum almennu Føroyar sýna fyri dygdarlist og sum varð demonstrerað nú aftur, tá Astri Luihn fekk størstu almennu prýðingaruppgávuna í nýggjari tíð. Í ringum tíðum er enn meira umráðandi at satsa kvalitativt, at brúka tey fáu listaoyruni uppá ta góðu listina. Tess størri er sorgarleikurin (ikki minst fyri børnini) á Argjum. Eg skal lata vera við at illgita um orsøkir til, at verkætlan Luihns var vald fram um nógvar aðrar góðar verkætlanir, men kanska hevði støðan verið ein onnur, um onkur listkønur persónur sat í listabólki býráðsins. (Sigast skal, at eg ikki havi sæð verkætlan Luihns og tað bíði eg eftir í spenningi. Um hon hevur nakað listarligt uppá seg og eg hervið fari skeiv, er okkurt yvirnáttúrligt hent, sum má koma undir kategoriina listaundur).

Í ringum tíðum mugu vit øll standa saman og eg havi eitt tílíkt tíðarskeið einki í móti at fáa minni samsýning fyri eitt ummæli, um øll hini gera tað sama. Eg havi bara eina keðiliga kenslu av, at tað serliga er list og mentan, sum verður niðurraðfest, meðan ráðini tykjast betri, tá tað snýr seg um ítróttarsendingar-og lívsstíls-sussi-innlegg. Eg havi sum heild ein greiðan varhuga av, at vit eru nógv klókari enn fjølmiðlayvirskriftir gera okkum til. Spurningurin er um ikki tíðin er komin at skifta lægsta felagsnevnara út við hægsta?